Vegvísir um rannsóknarinnviði

Verkefni á vegvísi

1. Efnagreining – frá frumefnum til lífsameinda
2. Efnisvísinda- og efnisverkfræðisetur
3. EPOS Ísland
4. Frá sameindum til sniðlækninga: heildstæð aðstaða fyrir nútíma lífvísindi
5. Íslenskir rafrænir innviðir
6. Miðstöð stafrænna hugvísinda og lista

Gott aðgengi að rannsóknarinnviðum

Ein af lykilstoðum framúrskarandi árangurs í vísindum og rannsóknartengdri nýsköpun er gott aðgengi að rannsóknarinnviðum. Mikil fjárfesting felst oft í rannsóknarinnviðum og rekstri þeirra yfir lengri tíma. Mikilvægt er að slík fjárfesting byggi á faglegri ákvarðanatöku, heildarsýn og stefnu. Í samræmi við stefnu Vísinda- og tækniráðs vinnur stjórn Innviðasjóðs að útgáfu vegvísis um rannsóknarinnviði á Íslandi. Vegvísar (e. roadmaps) um rannsóknarinnviði hafa verið gefnir út í mörgum ríkjum Evrópu, þá má finna á vefsíðu evrópsku nefndarinnar um stefnumótun um rannsóknarinnviði - ESFRI - (e. the European Strategy Forum on Research Infrastructures). Stjórn Innviðasjóðs mun hafa hliðsjón af vegvísum annarra ríkja við gerð vegvísis fyrir Ísland. Aðdragandi útgáfu vegvísis um rannsóknarinnviði á Íslandi er nokkuð langur og má finna upplýsingar um ferlið í skýrslunum Drög að ferli vegvísis (2019) og Uppbygging rannsóknarinnviða á Íslandi til framtíðar (2017).

Umsóknarfrestur, innsendar tillögur og upplýsingafundur 2020

• Umsóknarfrestur: Umsóknarfrestur fyrir verkefni á vegvísi um rannsóknarinnviði var 2. nóvember 2020. 
• Tillögur: Til að fá hugmynd um þörf og umfang þeirra verkefna ættu heima á vegvísi voru væntanlegir umsækjendur hvattir til að senda inn tillögur að innviðaverkefnum á vegvísi ásamt stuttri verkefnislýsingu fyrir 10. júní 2020.
  
  Ekki var gerð krafa um að umsækjendur hefðu sent inn tillögur til að mega senda inn fulla umsókn, en þær tillögur sem bárust voru leiðbeinandi við gerð auglýsingar fyrir vegvísinn og hafa verið birtar á síðu Innviðasjóðs. Þannig getur vísindasamfélagið kynnt sér tillögurnar og tekið upp samtal um þær. Með slíku gegnsæi í ferlinu geta umsækjendur náð til fleiri mögulegra notenda og því styrkt umsóknir sínar. Í einhverjum tilvikum gætu verið tækifæri í því falin að sameina umsóknir og mynda þannig sterkari innviðakjarna.
  
• Upplýsingafundur var haldinn sem fjarfundur fimmtudaginn 7. maí 2020, þar sem ferlið var kynnt og umsækjendur gátu varpað fram spurningum og tekið þátt í samtali um að móta fyrsta íslenska vegvísinn um rannsóknarinnviði. Upptaka af kynningarfundinum á YouTube.
  
  

Hvað er vegvísir um rannsóknarinnviði?

Á Vegvísi eru tilgreindir viðamiklir innviðir og innviðakjarnar sem uppfylla kröfur um að styðja við gæði í rannsóknum og samræmast áherslum Vísinda- og tækniráðs. Með innviðakjarna er átt við rannsóknarinnviði sem nýtast vel saman í rekstri og starfsemi. Með því að skilgreina slíka kjarna og huga að uppbyggingu til framtíðar er markmiðið að sækja fram og auka nýtingu og áhrif þeirra rannsóknarinnviða sem byggðir eru upp með styrkjum frá Innviðasjóði. Hvatt er til þess að umsækjendur hugsi stórt í því hverju hægt er að áorka með bættri aðstöðu til rannsókna og skipuleggi samtímis framtíðaruppbyggingu á raunhæfan hátt með samnýtingu og samvinnu að leiðarljósi. Verkefni sem verða tilgreind á vegvísi munu njóta forgangs við úthlutun stórra styrkja úr Innviðasjóði.

Með útgáfu vegvísis er ætlunin að efla rannsóknarinnviði og mynda heildarstefnu í uppbyggingu rannsóknarinnviða á Íslandi. Með því að efla aðgengi vísindamanna að hágæða rannsóknarinnviðum bæði innanlands og erlendis er markmiðið að:

• Auka gæði rannsókna og efla samkeppnishæfni Íslands í alþjóðlegu vísindasamfélagi.
• Skapa öflugt rannsóknaumhverfi sem stuðlar að eftirsóknarverðu umhverfi fyrir rannsóknarnám, laðar að færa vísindamenn og eflir alþjóðlegt vísindasamstarf.
• Styrkja möguleika Íslands til að takast á við samfélagslegar áskoranir sem gerir landið hæft til þess að sækja fram í heimi sífelldra breytinga.

Til þess að ná fram markmiðunum er sérstök áhersla lögð á eftirfarandi atriði við mat á vegvísaverkefnum:

• Efla uppbyggingu og rekstur hágæða rannsóknarinnviða til framtíðar með skýrri framtíðarsýn um heildaruppbyggingu rannsóknarinnviða innan stofnana og á Íslandi öllu, og stuðla að raunhæfu rekstrarumhverfi þeirra.
• Opna aðgengi að rannsóknarinnviðum og hámarka nýtingu þeirra með því að efla samstarf stofnana og gera innviðina aðgengilega notendum utan þeirrar stofnunar sem hýsir þá.
• Styrkja samstarf um rannsóknarinnviði með samvinnu um uppbyggingu innlendra innviða auk þátttöku í erlendum innviðaverkefnum þar sem við á.

Tækifæri í evrópsku innviðasamstarfi

Eitt af markmiðum vegvísis er að bæta aðgengi íslenskra vísindamanna að rannsóknarinnviðum erlendis og efla samstarf um nýtingu rannsóknarinnviða, meðal annars með þátttöku í ESFRI verkefnum. ESFRI styður við stefnumótun um uppbyggingu rannsóknarinnviða í Evrópu og stuðlar að samhæfingu í stefnum ólíkra landa. Markmið ESFRI er ennfremur að efla samstarf um uppbyggingu og nýtingu rannsóknarinnviða. Í ESFRI sitja fulltrúar Evrópusambandslandanna og samstarfslanda, þar með talið Íslands.

Sumir stórir rannsóknarinnviðir í Evrópu falla undir lög um Samtök um evrópska rannsóknarinnviði (ERIC e. European Research Infrastructure Consortium). ERIC er samstarfsform um rekstur á rannsóknarinnviðum í Evrópu og eru samtökin stofnuð um rannsóknarinnviði sem eru af þeirri stærðargráðu að ekkert eitt ríki hefur bolmagn til þess að reka þá. Lög um ERIC samtök voru samþykkt á Alþingi vorið 2019. Aðeins ríki geta gerst aðilar að ERIC samtökum. Þeim sem hafa áhuga á að kanna möguleika á þátttöku Íslands í innviðum undir hatti ERIC samtaka er bent á að hafa samband við stjórn Innviðasjóðs (innvidasjodur@rannis.is) eða viðeigandi ráðuneyti.

Hvernig voru verkefni valin á Vegvísinn?

Við mat á Vegvísisumsóknum var horft til eftirfarandi viðmiða:

1) Alþjóðlega samkeppnishæft rannsóknaumhverfi á Íslandi

• Hvernig styður fjárfesting í rannsóknarinnviðnum við aukin gæði rannsókna?
• Hvernig leiðir fjárfesting í innviðnum til nýliðunar í vísindum og nýsköpun?
• Hvernig ýtir innviðurinn undir alþjóðlegt vísindasamstarf?
• Þar sem við á: Tengist innviðurinn alþjóðlegu innviðasamstarfi, t.d. verkefni á ESFRI Vegvísi?

2) Tekist á við samfélagslegar áskoranir

• Hefur innviðurinn samfélagslega þýðingu fyrir Ísland?
• Hvernig nýtist innviðurinn til þess að takast á við samfélagslegar áskoranir sem hafa verið skilgreindar af Vísinda- og tækniráði?
• Stuðlar innviðurinn að mikilvægri þjálfun mannauðs fyrir nýsköpunartengda atvinnustarfsemi?
• Þar sem við á: styður innviðurinn við uppbyggingu þekkingariðnaðar með samstarfi við atvinnulíf og nýsköpun?

3) Opið aðgengi og samstarf

• Eru raunhæfar áætlanir um aðgang notenda að innviðnum utan þeirrar stofnunar sem hýsir innviðinn?
• Hversu vel mun innviðurinn nýta þá rannsóknarfærni sem er til staðar í landinu og stuðla að samstarfi innanlands?

4) Uppbygging og rekstur innviðarins til framtíðar

• Er innviðurinn hluti af stærri innviðakjarna?
• Styður innviðurinn við stefnu stofnunar/stofnana um uppbyggingu og rekstur rannsóknarinnviða og innviðakjarna?
• Hvert er samspil á milli nýrra innviða og þeirra sem fyrir eru?
• Hversu skýr er ábyrgð á stjórnun, uppbyggingu og rekstri á innviðnum?
• Eru áætlanir um fjármögnun reksturs eftir að verkefnistímanum lýkur?