Þroskabrautin 14-22 ára: Sjálfsmynd, samskipti og áhættuhegðun - verkefnislok
Meginmarkmið þessarar langtímarannsóknar eru annars vegar að athuga áhættuþætti í lífi unglinga og ungs fólks sem tengist vímuefnaneyslu þeirra, námsárangri og brotthvarfi frá námi með hliðsjón af ýmsum félagslegum, uppeldislegum og sálfræðilegum þáttum. Hins vegar felst markmið rannsóknarinnar í því að kanna samskiptaþroska unga fólksins í tengslum við félagslega, uppeldislega og sálfræðilega þætti.
Þátttakendur rannsóknarinnar eru allir unglingar Reykjavíkurborgar sem voru í 9. bekkjum grunnskóla Reykjavíkur vorið 1994 (heildarsafn 1430 unglingar, fæddir 1979). Sömu gögnum hjá sömu einstaklingum hefur verið safnað með spurningalistum fjórum sinnum, mars 1994, jan. 1995, nóv. 1996 og loks í árslok 2001.
Helstu niðurstöður
Tekið skal hér fram að tengsl innan tíma eru ekki aðeins athuguð eins og algengast er í rannsóknum en slík tengsl geta verið í hvora áttina sem er, heldur er einnig verið að spá fyrir fram í tímann um áhættuþætti í lífi ungmennanna með hliðsjón af tilteknum þáttum. Langtímasniðið gerir þá athugun mögulega.
1. Uppeldisaðferðir foreldra. Athygli vekur hveuppeldisaðferðir foreldra 14 ára ungmennanna tengjast sterkt þeim þáttum sem til athugunar eru bæði innan tíma (við 14 ára aldur) og þegar litið er fram í tímann (allt til 22 ára aldurs). Þar ber hæst hve börn leiðandi foreldra (þroskakröfur, hlýja, mörk sett með útskýringum) eru almennt í betri málum en börn eftirlátra, skipandi og afskiptalausra foreldra. Nánar tiltekið sýndu börn leiðandi foreldra minni vímuefnaneyslu (tóbak, áfengi, hass, amfetamín), betri námsárangur og þau luku frekar framhaldsskóla. Þá sýndu þau þroskaðri samskiptahæfni, betra sjálfsálit og minni depurð. Þessar niðurstöður koma fram þrátt fyrir að tekið sé tillit til sterkra áhrifaþátta eins og efnahags- og stéttarstöðu foreldra og hvort í hlut eiga stúlkur eða piltar.
2. Samskiptahæfni. Einnig vekur athygli að þau ungmenni sem sýndu góðan samskiptaþroska við 14 ára aldur eru líklegri á næstu árum (við 14, 15 og 17 ára aldur) til að hafa betra sjálfsálit, meiri trú á eigin getu til að hafa áhrif á líf sitt og sýna minni depurð en ungmenni sem bjuggu yfir minni samskiptaþroska við 14 ára aldur. Í öðru lagi vekur athygli að unglingar sem sýndu góðan samskiptaþroska við 14 ára aldur voru ólíklegri til að reykja, drekka illa og hafa prófað ólögleg efni í öll skiptin sem mælingar voru lagðar fyrir (þ.e. við 14, 15, 17 og 21 árs aldur). Jafnframt voru þau ólíklegri til að sýna andfélagslega hegðun. Ofangreindar niðurstöður koma fram þótt tekið sé tillit til kynferðis, stéttarstöðu og uppeldisaðferða foreldra, auk vímuefnaneyslu foreldra.
3. Andfélagsleg hegðun (árásargirni, afbrotahneigð). Eftir því sem unglingarnir höfðu neytt áfengis oftar við 14 ára aldur þeim mun líklegri voru þeir til þess að sýna andfélagslega hegðun við 14, 15 og 17 ára aldur. Í hópi ungmenna sem ekki hafði prófað að reykja og drekka við 14 ára aldur kom fram að þau sem sýndu árásargirni (aggression) á þeim aldri reyndust líklegri en önnur ungmenni þremur árum síðar eða við 17 ára aldur til að reykja sígarettur, hafa prófað hass og drekka illa (mikið í hvert skipti). Við sjáum því hve hætt ungmennum sem sýna andfélagslega hegðun er við slíkri neyslu þegar til lengri tíma er litið (17 ára aldur) þótt þeir hafi ekki einu sinni prófað að reykja og drekka við 14 ára aldur.
4. Aðrir áhrifaþættir
Kyn: Stúlkur reyndust hafa lakara sjálfsálit og vera daprari en piltar (14-21 árs). Einnig höfðu þær minni trú á eigin getu til að hafa áhrif á líf sitt á aldrinum 14-17 ára. Piltar voru líklegri til að sýna andfélagslega hegðun en stúlkur. Stúlkur fengu hærri einkunn í íslensku á samræmdu prófi en piltar, en ekki kom fram munur á einkunn stúlkna og pilta í stærðfræði. Stúlkurnar luku frekar framhaldsskóla en piltar.
Neysla foreldra: Ungmennin líklegri til að reykja og drekka illa (14-21 árs) ef foreldrar reykja og/eða neyta áfengis.
Stéttarstaða: Félags- og efnahagsleg staða foreldra virðist skipta litlu um trú ungmennanna á eigin getu til að hafa áhrif á líf sitt (14,15, 17, 22 ára), depurð þeirra og vímuefnaneyslu. Aftur á móti kom fram að þau sem bjuggu við lakari félags- og efnahagslega stöðu við 14 og 15 ára aldur sýndu neikvæðara sjálfsálit. Þau ungmenni sem höfðu betri félags- og efnahagslega stöðu voru líklegri til að hafa lokið framhaldsskóla en þau sem voru með lakasta stöðu.
Í hnotskurn fáum við sterkar vísbendingar um mikilvægi uppeldishátta foreldra og samskiptaþroska ungmenna. Nánar tiltekið veita niðurstöður rannsóknarinnar dýrmætar upplýsingar um þau tengsl sem uppeldisaðferðir foreldra og samskiptaþroski ungmenna hafa við ýmsa áhættuþætti í lífi þeirra jafnvel sjö ár fram í tímann; hér er um að ræða námsgengi, vímuefnaneyslu og þætti sem tengjast líðan eins og sjálfsálit, trú á eigin getu til að hafa áhrif á líf sitt og depurð. Með þessar upplýsingar að leiðarljósi og einnig þær sem gefa til kynna að unglingar leiðandi foreldra sýna meiri samskiptaþroska en aðrir unglingar er mikilvægt að sjá til þess að foreldrar hafi greiðan aðgang að upplýsingum um heppilegar uppeldisaðferðir og fái leiðbeiningar þar um.
Framangreindar upplýsingar eru mikilvægar við stefnumótun og stefnumörkun og þá ekki síst í foreldrafræðslu. Áríðandi er að samfélagið sé sívakandi fyrir því hvernig styðja megi sem best við bakið á foreldrum í uppeldishlutverki sínu. Aldrei má gleyma því að allir samfélagsþegnar bera ábyrgð á uppeldi og menntun barnanna. (Sjá yfirlit um greinar um þessarar rannsóknir á heimasíðu undirritaðrar www.hi.is/~sa).
